Blog: Lokaal eigenaarschap gaat ook over het proces van de RES zelf

11 juni 2020

Lokaal eigenaarschap gaat ook over het proces van de RES zelf

door Annie van de Pas

Het uitvoeren van het Klimaatakkoord kan alleen succesvol mét bewoners en maatschappelijke organisaties. Het draait daarbij om eigenaarschap: de energietransitie is van ons allemaal, en gaat ons allemaal aan. En dat is niet alleen eigenaarschap bij duurzame energieprojecten – zoals het streven naar 50% lokaal eigendom – maar het begint ook met eigenaarschap over de plannen die daaraan vooraf gaan. Goede bewonersparticipatie op weg naar de RES 1.0 dus.  

Bijna alle concept energieplannen in de 30 regio’s in Nederland zijn bekend. Uit een recente enquête onder de regionale vertegenwoordigers van de Natuur en Milieufederaties en Energie Samen (beide lid van de Participatiecoalitie) komt naar voren dat in 80% van de regio’s ‘het goed en tijdig betrekken van bewoners’ de grootste zorg is. We weten inmiddels hoe van bovenaf opgelegde doelstellingen zonder een goede consultatie met de omgeving tot weerstand en langdurige procedures bij de Raad van State leiden. Daarom is het regionaal invullen van de opgave via de RES ook een goede aanpak. Maar ook regionaal dreigen de bestuurlijke deuren in veel RES overleggen te lang dicht te blijven. Terwijl langer wachten met informeren en betrekken tot meer weerstand leidt. We merken nu al dat het debat over klimaatmaatregelen op allerlei plekken hoog oploopt. Wat leidt tot afnemend vertrouwen en gemor op de overheid. Laten we niet vervallen in deze oude fouten.  

Geen afvinkparticipatie

In de concept-Regionale Energiestrategieën is de afgelopen maanden veel tijd besteed aan bestuurders en maatschappelijke organisaties die met elkaar praten. Bewoners weten nog niet goed wat er gaat gebeuren en wat de plannen zijn. Daarom is de wil bij bestuurders en beleidsmakers om de luiken open te gooien en het samen te doen een belangrijk vereiste. Laat het geen afvinkparticipatie zijn, maar geef bewoners en maatschappelijke organisaties ook echt zeggenschap en eigenaarschap. Bewoners moeten kunnen meedenken, meedoen, meebeslissen en – zeker ook – meeprofiteren.  

Balkongesprekken

Helemaal in tijden van corona, is creativiteit belangrijk om participatie goed te laten slagen. Fervente voor- en tegenstanders laten (vaak) wel van zich horen. Zoek daarom de lokale omgeving in de volle breedte op en betrek ook groepen die nog niet actief of zichtbaar zijn. Het helpt daarbij als we goede voorbeelden blijven delen. Zo vinden Swipocratie-projecten plaats waarmee jongeren hun stem laten horen en maakt Jong RES zich sterk voor meer zeggenschap van jongeren. In Friesland is een digitale enquête uitgezet om te peilen hoe bewoners over de energietransitie denken, en in de regio FoodValley zijn er via werksessies en ateliers al veel bewoners bereikt. De goede voorbeelden zijn natuurlijk ook buiten de RES’en te vinden: voortuin- en balkongesprekken, ingelote burgerpanels of het inzetten van digitale participatie via bijvoorbeeld Argu.

Kracht, ideeën en betrokkenheid

Het betrekken van bewoners bij de regionale energieplannen komt nu op het bord van gemeenten, blijkt uit een analyse van de concept-RES’en. Veel gemeenten hadden het financieel al zwaar en dit zal door de effecten van de coronacrisis alleen maar groter worden. Het is de vraag of gemeenten hiervoor voldoende middelen en capaciteit hebben. Om de doelen uit het Klimaatakkoord te behalen, hebben we juist de kracht, ideeën en betrokkenheid van de hele samenleving nodig. Behalve een stevige impuls om de brede omgeving te betrekken vanuit de RES’en zelf, is er dus ook vanuit de Rijksoverheid meer nodig. Om hier niet in te investeren is penny wise, pound foulish.

Annie van de Pas is netwerkdirecteur bij de Natuur en Milieufederaties.