Zoeken
Bewonersbetrokkenheid bij Energietuin Assen Zuid
3 augustus 2022
Bewonersbetrokkenheid bij Energietuin Assen Zuid
Energietuin Assen Zuid: een natuurinclusief zonnepark waar sinds sinds 2017 aan wordt gewerkt, op een stuk grond dat aanvankelijk bestemd was als bedrijventerrein. Aan het zonnepark wordt, op basis van inbreng van bewoners, educatie, recreatie en biodiversiteit toegevoegd. Christiaan Teule is hier vanuit de Natuur en Milieufederatie (NMF) Drenthe bij betrokken. Met hem spraken we over Energietuin Assen Zuid en de rol van bewoners bij dit project.
Christiaan: ‘Bij NMF Drenthe ondersteun ik lokale energie-initiatieven door middel van beleidsadvisering, hulp bij het schrijven van projecten en het geven van een stem in de gemeente en provincie. Daarbij houd ik me met name bezig met de natuurinclusieve kant en biodiversiteitskans van zonneparken.’
Betrokken partijen bij Energietuin Assen Zuid
De gemeente nam in 2017 het initiatief voor de ontwikkeling van een zonneplan ten zuiden van Assen. Daarbij werkten ze samen met omwonenden en Grunneger Power, de grootste energiecoöperatie in Noord-Nederland. In 2019 gaf de gemeente de coöperatieve ontwikkelaar Bronnen VanOns de opdracht om het daadwerkelijk te gaan ontwikkelen. ‘Bronnen VanOns, ENGIE, energiecoöperatie Duurzaam Drenthe en wij: NMF Drenthe, hebben daar samen een plan voor gemaakt. Daarbij keken wij met name naar hoe we van het basisontwerp een Energietuin konden maken.’
Gemeente Assen hanteert het beleidsuitgangspunt ‘3x lokaal’, wat staat voor lokaal opwekken, lokaal gebruiken en lokaal economisch en financieel voordeel. Dat maakt de keuze voor de ontwikkeling door een lokale coöperatie, logisch.
Het herontwerp
‘Idealiter begin je al bij de start van de ontwikkeling met een integraal ontwerp, waarbij je biodiversiteit, educatie en recreatie in het zonneplan voegt. Toen wij in 2019 van start gingen, lag er alleen al een basisontwerp waar bewoners aan hadden meegewerkt en waar een vergunning voor was aangevraagd. We gingen daarom dat basisontwerp herbeoordelen en herontwerpen,’ legt Christiaan uit.
Bewoners hadden aan de gemeente aangegeven wat zij belangrijk vonden voor de plek die biodiversiteit, educatie en recreatie in het zonneplan krijgt. Daar werd een lijst van opgesteld, met onder andere de doorloop van zoogdieren, de natuurwaarden en de verbinding met de stad. ‘Dat is precies wat we als NMF aan een zonnepark willen toevoegen,’ zegt Christiaan. ‘De Energietuin-gedachte begon te leven, maar we wisten nog niet precies hoe we dat gingen vormgeven. Samen met Wageningen University & Research hebben we daar veel energie in gestoken. We hielden een aantal ontwerpsessies met de ontwikkelaars, organiseerden een bewonerssessie en maakten, samen met lokale en regionale natuurorganisaties, een natuurwerkplaats. We onderzochten wat er in het gebied mogelijk was, wat voor natuur bewoners wilden zien en welke diersoorten – zoals vogels en zoogdieren die in deze natuurgebieden leven – ze er een plek wilden geven. Daar is een nieuw ontwerp uit gekomen.’
De Energietuin wordt gerealiseerd in een gebied waar zich ook een stuk landbouwgrond, een natuurlijk grasland waar regelmatig schapen lopen, een grote woning en een recreatiewoning bevinden. Christiaan legt uit hoe daar in het ontwerp rekening mee is gehouden: ‘Dat gebied blijft zoals het is. De ingrepen die we gaan doen, hebben met name betrekking op de randen en inrichting van de velden en de watergangen. Ook gaan we de bestaande houtwal versterken en nieuwe houtwallen aanleggen. De eigenaren van het woonhuis en de recreatiewoning zijn in het beginstadium al betrokken geweest. Voor hen biedt de energietuin een mooie uitkomst, omdat het een interessantere optie is dan een bedrijventerrein.’
In 2021 is het ontwerp afgerond en zijn de laatste vergunningen vergeven. De Energietuin zal circa 50 hectare groot worden, waarvan 19 hectare belegd wordt met circa 57.000 zonnepanelen. ‘We hebben even moeten wachten op de toezegging voor de aansluiting op het elektriciteitsnetwerk. Deze krijgen we waarschijnlijk in het derde kwartaal van 2022,’ zegt Christiaan, ‘wat betekent dat we bijna van start kunnen.’
Betrokkenheid van bewoners
‘Aanvankelijk betrok de gemeente de bewoners bij het ontwerp van het zonnepark, door ontwerpsessies met hen te organiseren. Die communicatie doofde echter uit, tot wij er in 2019 mee aan de slag gingen. We organiseerden in datzelfde jaar nog een bewonersbijeenkomst waar we ons plan voorlegden. Bewoners konden daar commentaar op geven en ideeën opperen.’
De NMF wilde in 2020 meer bijeenkomsten organiseren, maar het coronavirus gooide roet in het eten. Om bewoners toch betrokken te houden, zijn er digitale oplossingen bedacht. ‘We organiseerden een digitale bijeenkomst en ontwikkelden een Praat Mee-app,’ aldus Christiaan. ‘We plaatsten het ontwerp daarin en nodigden bewoners om hun ideeën aan te dragen. Daar zijn een aantal leuke ideeën uit gekomen. Zo wilden bewoners van de woonwijk ten noorden van de Energietuin graag een wandelpad dat hun woonwijk met de Energietuin verbindt. Daarnaast bevindt zich ten zuiden van de tuin een monument voor twee militairen die bij een treinongeluk in 2003 zijn omgekomen. We kregen de vraag of we daar ook aandacht aan konden besteden. Dat is een voorbeeld van een verhaal van het gebied. Natuurlijk doen we daar iets mee. Tot slot vond een bewoner het geen goed idee om, op de kavel die zich richt op insecten en knaagdieren, muizen te gaan lokken. Veldmuizen trekken in de winter namelijk naar omliggende boerderijen toe en je zou een muizenplaag kunnen genereren. We besloten daarom geen maatregelen te treffen om muizen aan te trekken. Worden het er toch te veel, dan plaatsen we bijvoorbeeld torenvalkkasten om de muizenstand onder controle te houden. Deze voorbeelden zijn relatief kleine punten die we graag meepakken.’
‘In 2021 hebben we ook digitale bewonersbijeenkomsten gehouden en gingen we met een aantal omwonenden direct in gesprek, zoals de bewoners ten zuiden van de Energietuin. Zij zullen tijdens de aanleg van de tuin mogelijk hinder ondervinden van het werkverkeer en transport. We vonden het belangrijk om daar van tevoren over in gesprek te gaan,’ vertelt Christiaan.
Hoewel de reacties van omwonenden erg positief zijn, noemt Christiaan het geen ideale bewonersparticipatie. ‘In het meest ideale proces kijk je vanaf de start met bewoners naar de waarde van het gebied en hoe je er invulling aan gaat geven. In dit proces had dat nog eerder en intensiever gekund.’
Lokaal gebruik en voordeel
Bij de ontwikkeling is ook de lokale energiecoöperatie Duurzaam Drenthe betrokken. Wanneer de Energietuin staat, zullen zij 50 procent van het eigendom op zich nemen en de stroom verkopen. Er komt een apart stroommerk dat de energiecoöperatie gaat leveren. Christiaan voegt daaraan toe: ‘De energie die in Energietuin Assen Zuid wordt opgewekt, wordt direct Assen in gestuurd. Dat is de uitwerking van het lokale gebruik, maar ook van de lokale financiële en economische voordelen. De opbrengsten gaan namelijk gedeeltelijk naar de energiecoöperatie toe, waar zij weer lokale activiteiten mee kunnen doen.’
De sterke punten van Energietuin Assen Zuid
Sinds de opdracht in 2019 naar de lokale partijen is overgebracht, lijken er vrijwel geen negatieve reacties te zijn gekomen van bewoners. ‘Ik heb het niet gemerkt,’ zegt Christiaan. ‘Doordat we het gesprek met de bewoners weer hebben geopend, kunnen zij een projectleider of mij bereiken als ze vragen hebben over de plannen voor de Energietuin en de uitvoering ervan. Dat gesprek is belangrijk en daar zijn we dankbaar voor, maar wat de positieve reacties het meest verklaart, is dat het eigenlijk bestemd was als bedrijventerrein. Al sinds 1990 was het gebied aangewezen als industrieterrein. Al die tijd hadden omwonenden in hun achterhoofd dat er zware industrie in hun buurt gebouwd kon worden. De Energietuin biedt hen een mooie kans. Dat is een zegen.’
‘Daarnaast is het belangrijk dat we het verhaal van het gebied meenemen in de Energietuin. Gesprekken met bewoners over de voorwaarden van zonneparken, gaan meestal over overlast en het verhaal van het gebied: het uiterlijk, de dieren die erin lopen, de beplanting en het gebruik ervan. Dat bredere verhaal moet gehoord en opgepakt worden. Niet overal is educatie of recreatie nodig, maar aan biodiversiteit moet wel overal worden gedacht. Je doet toch een ruimtelijke ingreep. Bewoners delen die mening vaak. Ze willen dieren er een plek geven en ervan kunnen genieten.’
Tot slot biedt de Energietuin omwonenden mooie kansen. Zo zal ten zuiden van de tuin een tiny house-project starten. ‘De eigenaren benaderden ons, omdat ze daar een informatiecentrum willen oprichten met een theetuin waar ze groepen zullen ontvangen,’ legt Christiaan uit. ‘Ze willen daarnaast een gidsfunctie vervullen voor het gebied, wat voor ons natuurlijk bijzonder interessant is. Dat is een leuke manier van bewonersbetrokkenheid en daar zijn we erg blij mee.’
Maatschappelijk rendement van een Energietuin
‘Energietuin Assen Zuid zal een hoog maatschappelijk rendement opleveren,’ verwacht Christiaan. ‘Lokale energiecoöperaties willen met een energievoorziening natuurlijk een hoog rendement behalen, wat vaak is gebaseerd op de investering die je doet en de terugverdientijd. Je hebt alleen ook het maatschappelijke rendement en dat heeft te maken met de omgeving. Hoe laat je deze over 20 jaar achter? De natuur in Energietuin Assen Zuid zal een sterke groenstructuur, sterke houtwallen en goede beplanting hebben. Zelfs als daarna nog bedrijfsgebouwen worden geplaatst, zal de groenstructuur sterk genoeg zijn om een aantal soorten te herbergen die anders nooit in zo’n gebied zouden komen.’
‘Vaak wordt bij de ontwikkeling van een energievoorziening alleen gekeken naar de krappe businesscase en de huidige energie- en pachtprijzen. Het lijkt niet mogelijk om op natuurinclusiviteit in te spelen. Echter, door vanaf het begin in gesprek te gaan over een natuurinclusief ontwerp, kan je daar direct op inspelen. Zo komen er bij Energietuin Assen Zuid geen twee meter hoge hekken, maar lage hekken en plantmateriaal. Dat vermindert de kostprijs aanzienlijk, waardoor je er zo een ton mee bespaart. Het biedt veel speelmogelijkheden, waardoor het overal mogelijk is om dit maatschappelijke rendement te behalen.’
Christiaan Teule werkt bij de NMF Drenthe. Daar ondersteunt hij lokale energie-initiatieven met beleidsadvisering, hulp bij het schrijven van projecten en het geven van een stem bij de gemeente en provincie. Daarbij houdt hij zich met name bezig met kansen voor natuurinclusiviteit en biodiversiteit in zonneparken.